Nederlands (NL)  German (DE)
Nummer:oub0030 Datum:Faldern, 18. März 1276 Overlevering:Editie Vindplaats:Ostfriesisches Urkundenbuch, I, S. 23, nr. 30

Sühne zwischen den vier Friesischen Gauen Emsgau, Brokmerland, Reiderland und Altamt, die zur Münsterschen Diöcese gehörten, und dem Bischof Everhard von Münster.

Bron Recto Dorso Vertaling Relatie Zegels Materiaal Literatuur Index N.B.
Universis presentia visuris abbates Dei gratia E.[*] de sancto Bernardo, A.[*] de Scola Dei, H.[*] de sancto Benedicto ordinis Cysterciensis, H.[*] de Merna, O.[*] de Florido Orto, G.[*] prepositus de Longerne Premonstratensis ordinis, R.[*] de Feldwirth, F. de Syle abbates ordinis sancti Benedicti, L.[*] commendator domus in Stenvorde, A.[*] prior fratrum Predicatorum in Norda, F. supprior loci et ordinis eiusdem salutem in Domino sempiternam. Fluctuante tempestate periculose litis iam ferme per quinque annorum curricula in partibus Frisie Monasteriensis dyocesis, videlicet quatuor terrarum Emesgonie, Brochmanie, Reyderlant et de Aldeambacht, sic tandem placuit domino Monasteriensi episcopo ab una, et dictarum terrarum universitati a parte altera, ut nobis dictam litem plenarie committerent dirimendam. Nos igitur recepta tali commissione, mediam viam tutiorem, virtuti viciniorem eligentes, sic in diffiniendis articulis, super quibus lis versari videbatur, decrevimus incedere, ut a severitate ac rigore canonum modicum cederemus et ad clementie suavitatem temperate flecteremur. Hec igitur moderatio nostre limitationis ad ea que continentur inferius se extendit.
Decrevimus quod omnis actio, que prepositis competere videbatur, de dampnis illatis et eorum complicibus, clericis sive laicis, omnino sopita sit et quiescat contra universitatem laicorum Aleombechte, terre Reydensis, Emesgonie et Brochmanie.
Item ordinavimus, ut pax domini episcopi, quando ingressurus est Frisiam sue dyocesis, firmissime servetur viginti diebus ante ingressum et viginti diebus post exitum. Siquis autem in predicta pace hominem occiderit in quocunque termino Frisie Monasteriensis diocesis, in viginti marcis puniatur. Si autem homicidium factum fuerit, ubi curia domini episcopi residens est, occisor in triginta marcis puniatur.
Siquis autem ecclesiam combusserit in tantum vel confregerit, quod sit reconsecranda, teneatur ad perfectam reparationem ecclesie et pro bannis episcopi in quadraginta marcis condempnetur.
Siquis ecclesiam intraverit inductis armis, cybariis et armigeris, in decem marcis puniatur. Si vero monitus per iudicem, cui episcopus iniunxerit, non exierit, puniatur in viginti marcis. Si autem, illo recedente post ammonitionem, adversarius ipsius intraverit, puniatur in viginti marcis. Qui si monitus per predictum nuncium episcopi vel iudicem non exierit, usque ad quadraginta marcas erescat pena.
Item (si)[*] aliquis occupans ecclesiam predicto modo egreditur ad pugnam. contra inimicos ipsos ledendo, et reingreditur ecclesiam, illius excessus puniatur in viginti marcis. Si vero ammonitus modo predicto non exierit, puniatur in quadraginta marcis. Si autem ipso recedente adversarius eius predicto mode intraverit, in quadraginta marcis puniatur.
Siquis hominem occiderit in ecclesia, puniatur in triginta marcis. Siquis ibidem patenti et gravi vulnere aliquem leserit, in decem marcis puniatur. Siquis ignem apponendo ostium ecclesie combusserit vel fregerit violenter, in decem marcis puniatur. Siquis homicidium in cymiterio fecerit, in quindecim marcis puniatur; pro patenti et gravi vulnere ibidem perpetrato, reus in quinque marcis puniatur.
Omnia premissa dicta sunt de notoriis et manifestis excessibus, que probatione non indigent Sed ubi dubium est in facto, videlicet de homicidio facto in ecclesia vel cymiterio vel de pollutione per effusionem sanguinis facta, purgabit se reus de homicidio in dictis locis commisso cum sacerdote illius ecclesie et duobus advocatis, additis decem et octo personis eiusdem ecclesie fide dignis.
De simplici pollutione facta per effusionem sanguinis purgabit se rens cum duobus advocatis illius ecclesie et decem et novem personis fide dignis de eadem parrochia existentibus. Item si quis cum consanguinea sua in gradu prohibito contraxerit, vel inter quos est cognatio spiritualis, vel affinitas, incestum vel adulterium commiserit, vel discidium fecerit aut usuram, si per evidentiam hec manifesta fuerint, singuli excessus isti punientur in quinque marcis.
Item cessante consuetudine diversa in diversis terminis et parrochiis in accusationibus delinquentium[*] per scabinos insufficientes[*] et fide minus dignos, ut videtur, advocati singularum ecclesiarum fide digniores pretaxatis iuramentis in synodo sollempniter accusabunt de cetero delinquentes, et sua accusatione, quam assertive fecerint, de veritate convincent accusatum, et quemcunque per sacramentum quod fecerunt excusabunt, ille sit excusatus. Si vero ad ammonitionem iudicis facientis inquisitionem de crimine aliquem accusaverint de infamia, ignorata veritate, indicetur diffamato purgatio septima manu fide dignorum facienda et sic stola penitus non accusabit.
Item in iudiciis spiritualibus sic gradatim procedatur, ut convictus legitime de bannis solvendis ammoneatur, ut infra ebdomadas sex amicabiliter satisfaciat et componat. Si vero in satisfaciendo neggligens inventus fuerit, post spacium dicti temporis excommunicetur. Si autem in excommunicatione contumaciter perstiterit, post alias sex ebdomadas procedatur ad interdictum illius ecclesie, ubi excommunicatus moratur. Si vero idem excommunicatus tamquam profugus de una ecclesia ad aliam transierit commorando, sequatur eum semper et in omni parrochia sententia excommunicationis et interdicti.
Item de homicidiis tempore feriato perpetratis fiat, sicut in Fivelgonia de bannis servatur.
Item sacramentum crismatis tempore distributionis non negetur. Item quod clerici in visitationibus infirmorum, unctionibus extremis, confessionibus audiendis et sepulturis mortuorum nichil omnino extorqueant, nisi quod ex pia consuetudine Christi fideles optulerint ex devotione. Item denarii crismales secundum antiquam et approbatam consuetudinem solvantur. Item quod viri vel femine, habitu religionis abiecto, post sollempnem professionem matrimonium de facto contrahentes, excommunicentur et sint exclusi tam ipsi quam generatio per tales procreata ab omni hereditate, quam per qualemcunque successionem vendicare intendunt, et iudices seculares contrarium iudicantes excommunicentur.
Item si sacerdos occiditur, solvetur pro sexaginta marcis, dyaconus pro quinquaginta, subdyaconus pro quadraginta, acolitus pro triginta sex marcis. Mutilacio sacerdotis in membris principalibus solvetur pro viginti marcis. Si autem vulnus grave fuerit, tamen infra mutilationem vel adhuc infra, vel si levis iniuria fuerit illata, taxabitur emenda triplex respectu lesionis laici secundum consuetudinem Emesgonum, si predicta manifesta fuerint per evidenciam facti. Si vero locus fuerit inficiationi propter dubium facti, recipiet clericus in maioribus lesionibus purgationem a layco septuaginta duobus iuramentis factam fide dignorum, in minoribus vero lesionibus septima manu factam.
Pro occisione sacerdotis solventur episcopo pro bannis quadraginta marce, pro dyacono triginta, pro subdyacono viginti, pro acolito quindecim. Predictos bannos ordinavimus solvi infra sex menses. Si autem ultra detenti fuerint, singule pene crescant in duplum. Hec omnia intelligenda de moneta Monasteriensi sunt.
Item clerici recuperabunt sua spolia et probabunt contra suos iniuriatores secundum consuetudinem terre.
Item quod dicti sacerdotes vel clerici, qui antea minus rite, immo per detestabilem abusionem in beneficiis ad determinatos annos locabantur, de cetero singuli beneficiati in locis suis perpetuentur. Et dicti clerici excedentes per incontinentiam vel (qui)[*] arma portaverint aut percussores extiterint seu ebrietatibus frequentibus deservientes et per huiusmodi neggligentes et inhabiles ad divina officia fuerint inventi, si se post trinam ammonitionem auctoritate episcopi factam non correxerint, canonice amoveantur, aliis rite substitutis.
Item quod iidem clerici in sacris ordinibus constituti, nec iurisditionem secularem exerceant nec advocent in foro contencioso, nisi in casibus a iure concessis.
Item omnes clerici et sacerdotes eiecti de suis beneficiis pro obedientia restituentur.
Item quod clerici(s)[*] in sacris ordinibus vel minoribus constituti(s)[*], si se enormitatibus immiscuerint et ad actum prorsus clericatui contrarium transiverint, fiat secundum ius scriptum.
Item ultimas voluntates decedentium in sepulturis eligendis decrevimus esse liberas absque preiudicio sacerdotum.
Item si Frisonem conditionis libere inter Theutonicos in dominio Monasteriensis episcopi mori contigerit, heredibus et propinquis defuncti absque contradictione liceat bona ipsius morientis vendicare. Idem fiat de Theutonico inter Frisones moriente.
Item quod Frisones naufragium pacientes inter Theutonicos sub dominio episcopi Monasteriensis res suas in naufragio perditas recuperent sine lite.
Item quod mercatores, qui allecia in hyeme quocunque tempore ante quadragesimam ducunt in Westfaliam, per novam extorsionem thelonii non graventur, et boves et equos, quos iidem Frisones ad forum ducunt, licite omni tempore vendant et thelonium consuetum solvetur quod stetit ab antiquo. Item quod tantum casus et cause in ipso emergentes, equo iudicio decidantur.
Item quod nullus Friso Saxonem vel Saxo Frisonem in foro et ubique gravare presumat propter culpam alienam vel ipsum ibidem per iudicem indebite detinere, nisi tantum debitorem suum vel eum in quem noscitur habere legittimam actionem.
In cuius rei testimonium venerabilis patris E. Monasteriensis ecclesie episcopi et capituli sui; de Adwart, de Scola Dei, de sancto Benedicto abbatum Cysterciensis ordinis; de Merna, de Florido Orto, prepositi de Longerne Premonstratensis ordinis; de Feldwert, de Syle abbatum ordinis sancti Benedicti; L. commendatoris in Stenvorde, prioris et supprioris fratrum Predicatorum in Norda, et quatuor terrarum videlicet Emesgonie, Brogmanie, Reydelant et de Aldeambachte sigillis presens pagina communitur. Datum et actum apud Felren anno Domini millesimo ducentesimo septuagesimo sexto, quintodecimo Kal. Aprilis. Superscriptionem de verbo modicum approbamus. Datum ut supra.
Recto:
x
x
Fonds Ostfriesisches Urkundenbuch, I
Fol.nr. S. 23
Nr 30
Olim Nach dem Orig. im Königl. Staats-Archiv zu Münster: Fr. Münster, U. Nr. 154. [Auch die Urkunden 155-157 desselben Archivs enthalten Ausfertigungen dieses Diploms. Nr. 155 eine etwas spätere, Nr. 156 die Friesische und Nr. 157 einen Entwurf.] — Gedr. Westf. U.-B. III. S. 508.[Abgesehen von einigen früheren, ausser dem von Wilmans nicht nach dem Original gefertigten Abdrücken dieses lateinischen Textes, ist die Urkunde in Uebersetzungen mehrmals bekannt gemacht. Vergl. von Richthofen, Friesische Rechtsquellen S. 140, wo ausser einem lateinischen ein Friesischer und ein plattdeutscher Text, und die beiden Ausgaben der Chronik des Eggerik Beninga (Harkenroht, Emden 1723 S. 122 und bei Matth. vet. aev. anal. IV. S. 124), wo ebenfalls niederdeutsche Texte mitgetheilt werden. Die letztgenannten Ausgaben sind jedoch nach späteren Abschriften der Chronik des Beninga gemacht. Zwei unter Beninga's Augen gefertigte und mit eigenhändigen Zusätzen versehene Handschriften der Chronik beruhen eine im Rathsarchiv zu Emden, und die andere vollständigere im Königl. Staats-Archiv zu Aurich, als Msc. A. 1. Diese enthalten die im lateinischen Originaltext der Urkunde nur mit Anfangsbuchstaben angedeuteten Namen der urkundenden Geistlichen voll ausgeschrieben (Msc. A. 1 Fol. 153). Hiernach werden sie in Folgendem angegeben.]
Jaar 1276
Datumcode 15KalApr
x
x
Commentaar Siegel: 1. des Bischofs. Das Siegel Bischof Everhard's in braunem Wachs zeigt den Bischof auf einem mit Thierköpfen verzierten Throne sitzend, in der Linken den Bischofsstab, die Rechte zum Segnen erhoben. Die Umschrift lautet: Everhardus Dei gra. Monasteriensis eps. Das Rücksiegel trägt das Bild des heil. Paulus mit dem Schwerte und die Umschrift: Secretum E. Mon. epi. - Am Siegelriemen ist ein Pergamentstreifen befestigt mit den Worten: "Nos Everhardus Dei gratia Monasteriensis episcopus clausulam iliam de advocatis taliter interpretamur, quod nomine advocatorum omnes vel maiorem partem advocatorum intelligi reputamus." - 3. Ein stehender Geistlicher mit Krummstab in der Rechten, ein Buch in der Linken, von der Umschrift ist nur . . . . abbatis . . . . zu erkennen. - 5. Es ist nur noch zu lesen: s. abbatis Ad. scti. Ber . . . . . . Dieses Siegel scheint mithin dem Abt Everhard des Bernhardinerklosters Aduard zu gehören, in die Reihenfolge passt es dann allerdings nicht. - 14 und 15, welche auch nicht in die aufgezählte Reihe der Untersiegler passen, gehören dem Prior und Subprior von Norden, welche dort die 12. und 13. Stelle einnehmen. Die beiden Siegel sind sehr schön gearbeitet. Ersteres, in rothem Wachs, etwa einen Zoll hoch, 8/4 Zoll breit, länglicher Form, trägt das Bild der Jungfrau Maria mit dem Christuskinde, umgeben von drei Engelsköpfen mit Flügeln, zu beiden Seiten anbetende Figuren. Die untere Körperhälfte der drei genannten Gestalten ist durch eine gothische Gallerie, welche durch einen Spitzbogen getragen wird, verdeckt. In der durch den Bogen gebildeten Nische kniet ein betender Mönch, dessen Gesicht sehr ausdrucksvoll und dessen Gestalt ungemein zierlich gearbeitet ist. Umschrift: S. Prioris ord. Pdic. - Ebenso gross ist das rothe Wachssiegel des Subpriors : es stellt die Jungfrau Maria mit dem Christuskinde und einen anbetenden Mönch in ganzen Figuren dar. Ein Spruchband reicht vom Kopfe der Maria aus tiber die ganze Siegelfläche und enthält in winzigsten Buchstaben die Worte "Mater filii Dei miserere mei". Die Umschrift lautet: S. Supprioris Norden . . . . . d. Pdic. - Es sind dann noch vier Lücken für die Siegel der Friesischen Gauen vorhanden, in denen ich Spuren der früher dort befindlichen Siegelbänder zu bemerken glaube. - Die friesische Ausfertigung hat folgende Siegel: 1. Sigillum iu(dic)um Emesgonum, spitzoval, in zwei gothischen Nischen rechts Petrus mit dem Schlüssel, links Paulus mit dem Schwerte und dem Buche, daneben steht der Länge nach hier S. Paulus, dort S. Petrus, vergl. U. Nr. 26 Siegel Nr. 9. 2. Sigillum Brocmannie, eine auf einem mit hohen Seitenlehnen versehenen Throne sitzende Maria mit dem Christuskinde auf dem Schoosse, der Grund des Siegelfeldes ist mit Blätterarabesken ausgefüllt. 3. Das Sigillum terre Reidensis stellt nach Wilmans "eine romanische Basilika mit zwei Thürmen" dar.
x
Materiaal papier
x
Edities E. Friedländer, Ostfriesisches Urkundenbuch I (Emden 1878), nr. 30